"Honkbalknuppeljaren" | De voorlopers van de NSU

Op 3 oktober 1980 vonden er federale verkiezingen plaats in West-Duitsland. De NPD voerde landelijk campagne met de slogan "Stop buitenlanders – Duitsland voor de Duitsers" en kreeg 68.096 stemmen, oftewel 0,18 procent. Je zou denken dat dit onbeduidend was, maar de slogan werd ver buiten haar directe invloedssfeer gedeeld. Bondskanselier Helmut Schmidt zou in november 1981 tijdens een bijeenkomst van de DGB in Hamburg hebben gezegd: "We kunnen geen buitenlanders meer verdragen; het zal leiden tot moord en doodslag." Een paar maanden later werd Schmidt geciteerd in de krant "Die Zeit": "Er zullen geen Turken meer de grens oversteken", had hij verkondigd tijdens een "bondskanselierbijeenkomst met leiders uit het bedrijfsleven en vakbondsleden". Voor Nina Grunenberg, auteur van het artikel, "lijkt wat er in de Turkse kwestie naar voren komt, sterk op een raciaal probleem."

Destijds sprak neonazi Michael Kühnen zich uit in een interview, rechtstreeks vanuit de gevangenis waar hij sinds 1979 zat wegens haatzaaien, en kondigde hij aan dat "de nationaalsocialistische beweging zich vooral zou richten op de kwestie van buitenlanders." Hij sprak de grote hoop uit dat het "debat over buitenlandse infiltratie" op de lange termijn zou leiden tot een "verenigde anti-systeemorganisatie" om zo een "massabasis" te verwerven. De AfD heeft dit inmiddels bereikt.

Kühnen was in 1977 medeoprichter van het "Aktionfront van Nationaal-Socialisten/Nationaal-Activisten" (ANS/NA) in Hamburg-Wandsbek en ontkende de Holocaust tijdens straatdemonstraties. Hoewel slechts 1742 van de ongeveer 1,2 miljoen kiesgerechtigden hun stem uitbrachten op de NPD bij de federale verkiezingen van 1980 in Hamburg, was daar toch een agressieve fascistische scene ontstaan.

Nu hebben de antifascisten Felix Krebs en Florian Schubert zich ten doel gesteld een nauwgezette chronologie te presenteren van het extreemrechtse en racistische geweld in Hamburg in de jaren 80. Onder de titel "Hamburgs Baseball Bat Years" schetsen ze eerst de opkomst van een neonaziscene in de Hanzestad in de jaren 70.

De betekenis van wat er daarna gebeurde voor het fascisme in ons land, ver buiten Hamburg, kan nauwelijks worden overschat: "De Hamburgse protagonisten Michael Kühnen, Christian Worch, Thomas Wulff en Jürgen Rieger drukten decennialang hun stempel op de ontwikkeling van het neonazisme in het hele land, en vanaf 1989 ook in de oostelijke deelstaten."

De auteurs baseren hun analyse op een intensieve analyse van alle beschikbare Hamburgse dag- en weekbladen, evenals gedrukt materiaal van het Hamburgse parlement. Hun oordeel over Hamburg in de jaren tachtig is somber: acht moorden, twaalf brandstichtingen met racistische uitlatingen, en nog eens twaalf brandstichtingen op immigranten waarbij geen uitlatingen werden gevonden. Er werden minstens zestig ernstige verwondingen geregistreerd, vaak met meerdere slachtoffers, veroorzaakt door steek- en steekwapens.

Soms vond dit zelfs zijn weg naar de berichtgeving in de mainstream kranten. Medio november 1984 berichtte het Hamburger Abendblatt over de alarmerende toename van het aantal nazimisdrijven: "Op de begraafplaats van Ohlsdorf vernielden onbekende daders Joodse graven en spoten antisemitische leuzen. Swastika's en SS-runen werden geschilderd op de muren van huizen in wijken waar voornamelijk buitenlanders woonden. Brandbommen ontploften voor de kantoren van linkse partijen. In Sasel ontdekte de politie afgelopen weekend een wapenopslagplaats in het appartement van extreemrechtse Andreas G.." Vervolgens vroegen ze laconiek: "Zijn de neonazi's weer in opkomst?"

Een vraag die de door de SPD geleide Senaat in wezen niet bezighield. Nadat in 1987/88 zeven brandstichtingen in Turkse supermarkten in de wijk Veddel aan het licht kwamen, verklaarde de Senaat dat dit waarschijnlijk geïsoleerde misdrijven waren, aangezien er geen bewijs was "dat op een politiek motief wees". Ze zagen geen reden voor preventieve maatregelen. En zo verder, enzovoort.

Krebs en Schubert wijden een speciaal hoofdstuk aan de moord op Ramazan Avci, die in november 1985 bruut door skinheads werd doodgeslagen. De auteurs hekelen het eenzijdige, nalatige onderzoek en de weigering van de SPD, FDP en CDU om dit als een racistische moord te bestempelen. Over het algemeen waren de gevestigde politici – met uitzondering van de latere burgemeester Henning Voscherau – niet bereid om het neonazisme dat zich binnen de skinheadscene verspreidde, aan te pakken. Krebs en Schubert schrijven dit onder meer toe aan het feit dat het racisme dat hier tot uiting kwam, in de vorm van zogenaamde xenofobie, door een groot deel van de samenleving werd gedeeld.

Rechts-extremistisch geweld werd door autoriteiten en politici meestal als apolitiek geclassificeerd en gebagatelliseerd als "volkomen normale jeugdbendecriminaliteit". In de jaren tachtig werden politieonderzoeken naar rechts-extremistisch geweld niet uitgevoerd door de Staatsveiligheidsdienst, die verantwoordelijk was voor politieke misdrijven, maar door de zogenaamde Rocker-eenheid, die ondergeschikt was aan de Dienst voor Georganiseerde Criminaliteit. In die tijd werd er in het Hamburgse parlement met afkeuring over racisme gesproken. In plaats daarvan werd de term "xenofobie" passender geacht, vermoedelijk om te benadrukken dat de besproken personen niet tot de Duitse samenleving behoorden.

"Baseball Bat Years" is een journalistieke slogan die gebruikt wordt om een ​​periode van alledaagse rechtse terreur in de jaren negentig te beschrijven, met name in Oost-Duitsland. Krebs en Schubert kozen deze term als titel van hun boek om te verwijzen naar "de voorgeschiedenis van de gewelddadige ontwikkelingen in de jaren negentig", maar ze erkennen elders dat het rechtse en racistische geweld van de jaren tachtig in Hamburg niet gelijk staat aan "de explosie van geweld in de Oost-Duitse deelstaten vanaf 1989/90".

In de jaren tachtig werd het racistische geweld in Hamburg grotendeels aangewakkerd door haat tegen Turken. Deze haat was altijd verbonden met het heersende politieke discours en vond vanaf 2000 een vervolg in de NSU-moordserie, die programmatisch werd gepland door de neonazi's van die tijd.

Het zou wenselijk zijn als dit boek door soortgelijke onderzoeken zou worden gevolgd, aangezien er in de westelijke deelstaten nog steeds een enorm duister gebied van nazistisch en racistisch geweld bestaat.

Felix Krebs/Florian Schubert: Hamburgs "Honkbalknuppeljaren". Rechts-extremistisch en racistisch geweld in de jaren 80: maatschappelijke omstandigheden en overheidsreacties. VSA-Verlag, 176 pp., paperback, € 18,80.